Τo σπήλαιο Φράγχθι βρίσκεται στη Ν.Δ. Αργολίδα, στη βόρεια ακτή του κόλπου της Κοιλάδας. Κατοικήθηκε κυρίως κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική (40-10.000 π.Χ.), τη Μεσολιθική (9-7.000 π.Χ.) και τη Νεολιθική περίοδο (7-3.000π.Χ.). Η σπηλιά έχει πανύψηλη θολωτή οροφή, που φθάνει τα 40 μέτρα ύψος στο κέντρο της, ενώ ο μεγάλος άξονας της έχει μήκος 100 μέτρα. Το δάπεδο είναι στολισμένο με μικρούς σταλαγμίτες. Οι ανασκαφές του Thomas Jacobsen απέδειξαν εγκατάσταση του ανθρώπου στο χώρο εκείνο κατά τη Νεότερη Παλαιολιθική εποχή, δηλαδή πριν από 25.000 χρόνια. Στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική το Φράγχθι υπήρξε καταφύγιο μετακινούμενων κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και ψαράδων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν για τις καθημερινές τους ανάγκες εργαλεία φτιαγμένα από σκληρές και αιχμηρές πέτρες, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Η Μεσολιθική είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορία του σπηλαίου, καθώς συνδέεται με κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές. Πραγματοποιούνται οι πρώτοι ενταφιασμοί, τα ταξίδια ανοιχτής θαλάσσης και εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα συστηματικής αλιείας.
Στη Νεολιθική, η κατοίκηση επεκτάθηκε εκτός του σπηλαίου, στον παρακείμενο υπαίθριο χώρο. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του οικισμού, το οποίο ονομάζεται Παραλία, είναι σήμερα καταβυθισμένο λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Σπήλαιο και υπαίθριος χώρος αποτέλεσαν το χώρο δραστηριοτήτων μιας κοινότητας γεωργών και κτηνοτρόφων, η οποία διατηρούσε επαφές με πολλές περιοχές του νοτίου Αιγαίου. Οι κάτοικοι του οικισμού χρησιμοποιούσαν πλήθος λίθινων εργαλείων, όπως λεπίδες για δρεπάνια, μαχαιράκια, αιχμές βελών, μυλόπετρες, τσεκουράκια και αξίνες, αλλά και πολλά οστέινα, όπως αγκίστρια, σπάτουλες και σουβλιά. Πολλά είδη της καθημερινής τους εργαλειοθήκης δεν έχουν σωθεί λόγω του φθαρτού τους χαρακτήρα. Για την εξυπηρέτηση των καθημερινών τους αναγκών, οι κάτοικοι είχαν διαμορφώσει το εσωτερικό του σπηλαίου σε επιμέρους χώρους χρήσης, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν λιθόστρωτα δάπεδα ή εστίες φωτιάς.
Στον υπαίθριο χώρο, τα σπίτια τους ήταν απλές κατασκευές με λίθινη θεμελίωση, δάπεδα από πατημένο πηλό και τοίχους σοβατισμένους για μόνωση και καθαριότητα. Τόσο το σπήλαιο όσο και ο υπαίθριος χώρος χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και ως τόποι ενταφιασμού. Μία από τις καινοτομίες της περιόδου είναι η κατασκευή αγγείων και ειδωλίων από ψημένο πηλό. Κάποια από τα αγγεία έφεραν περίτεχνη πολύχρωμη διακόσμηση.
Όπως οι προκάτοχοί τους, έτσι και οι Νεολιθικοί κάτοικοι του σπηλαίου φρόντιζαν για τον καλλωπισμό τους φτιάχνοντας κοσμήματα από απλά φυσικά υλικά, όπως τα θαλάσσια κοχύλια. Στη δύση της 4ης χιλιετίας και στις αρχές της 3ης, ένας μεγάλος σεισμός σάρωσε όλη την περιοχή και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Τότε καταστράφηκε και το σπήλαιο Φράγχθι, που είχε αναδειχθεί σε ένα από τα πιο σπουδαία πολιτιστικά κέντρα του προϊστορικού ελλαδικού χώρου. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως εποχικό ποιμνιοστάσιο. Αρχαιολογικές έρευνες στον οικισμό διενεργήθηκαν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα (Η.Π.Α.), υπό την αιγίδα της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Το πρόγραμμα ανάδειξης υλοποιήθηκε από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας. Από το 2013 το σπήλαιο είναι πλέον επισκέψιμο μετά το πέρας των εργασιών ανάδειξης και αξιοποίησής του, μέσω χρηματοδότησης από τα Προγράμματα ΕΣΠΑ. Ο επισκέπτης φτάνοντας στο χωριό Φούρνους και στην παραλία του Λαμπαγιαννά μετά από 15 περίπου λεπτά, φτάνει στην είσοδο του σπηλαίου, αφού πρώτα διασχίσει το μονοπάτι που τον οδηγεί στο σπήλαιο, το οποίο σήμερα είναι εμφανές και η διαδρομή σημαδεμένη με κόκκινα βέλη. Υπάρχει και η δυνατότητα επίσκεψης μέσα σε 10 λεπτά με σκάφος από την Κοιλάδα. Ο χώρος μέσα έχει διαμορφωθεί πάρα πολύ καλά, ώστε ο επισκέπτης να είναι ασφαλής (ξύλινος διάδρομος και προστατευτικό σύρμα) και να έχει και τη σωστή ενημέρωση (υπάρχουν ενημερωτικές πινακίδες σε πολλά σημεία του σπηλαίου).
